ورود به دنیای جنگل‌ها آن هم از نوع جنگل‌های کوهستانی زاگرس همیشه با دیدنی‌ها و عجایب جذابی همراه است. به‌خصوص وقتی مثل جنگل‌های لرستان، کمتر محل توجه باشند.

ما همیشه نتیجهٔ کارها را می‌بینیم و معمولاً زحمات و تلاش‌های پشت‌پرده دیده نمی‌شوند. زحماتی که به دست آدم‌های پرتلاش و کمترشناخته‌شده به انجام می‌رسند. دکتر مجید توکلی از پژوهشگران مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان لرستان، یکی از انسان‌هایی است که عمر خود را صرف پژوهش و مطالعه در راه حفظ جنگل‌های زاگرسی کرده است. آقای توکلی متولد دورود لرستان است و ۵۶ سال دارد.

چند ترمی در مقطع کارشناسی دامپزشکی دانشگاه چمران اهواز تحصیل کرد، اما آن را نصفه‌نیمه رها کرد. علاقه‌‌اش به طبیعت باعث شد تا در رشتهٔ گیاه‌پزشکی ادامهٔ تحصیل بدهد. در کارشناسی ارشد رشتهٔ حشره‌شناسیِ پزشکی خواند. چند سال بعد هم در رشتهٔ بیوسیستماتیک حشرات، دکتری گرفت.

آقای توکلی کار پژوهشی را از همان دوران تحصیل آغاز کرد. تمرکزش هم روی درختان و درختچه‌های جنگلی و مسائل مربوط به حفاظت از جنگل‌های زاگرس بود. با همکارانش روی شناسایی، معرفی و ارائهٔ راهکارهای مبارزه با حشرات خسارت‌زا کار می‌کردند؛ حاصل کارشان هم معمولاً به‌صورت مقاله یا گزارش نهایی منتشر می‌شد یا در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار می‌گرفت.

– در حوزهٔ جنگل کار می‌کردم. بیشتر بحث‌های مربوط به تنوع زیستی، آفات و بیماری‌های جنگل را دنبال می‌کردم. ابتدا محدودهٔ کارم استان لرستان بود. تقریباً سال ۱۳۸۵ بود که محدودهٔ کاری‌ام به زاگرس شمالی و قسمت‌هایی از استان آذربایجان، کردستان و کرمانشاه هم کشیده شد.‌ الان دیگر تقریباً کارهای مربوط به آفات و بیماری‌ها را در کل یازده استانِ دارای جنگل‌های زاگرسی انجام می‌دهم.

شاید کمتر کسی بداند که درخت‌ها هم می‌توانند تومور داشته باشند. یکی از تحقیقات جدی دکتر توکلی تحقیقی است که روی تومورهای گیاهی یا همان «گال‌»‌ها انجام داده است. گال یا «مازو» رشد غیرطبیعی بافت گیاه است که می‌تواند در اثر عامل انگل‌های مختلف از قارچ و باکتری و حشرات ایجاد شود.

– بخشی از این تحقیقات را خودم به‌صورت منطقه‌ای انجام دادم. بخشی را هم به‌واسطهٔ ارتباطاتی که با دانشمندان خارجی داشتم، به‌صورت یک پروژهٔ مشترک با آن‌ها تعریف کردم و پیش بردم. دانشمندانی از کشورهایی مثل اسپانیا، مجارستان و اسکاتلند.

حاصل این تحقیقات، نخست شناسایی و کشف گونه‌های جدیدی از حشرات و سپس پی‌بردن به خواص و کاربرد محصول فرعی یا همان گال‌ها بود.

– توی جنگل دیدیم که عده‌ای گال‌های بلوط را جمع می‌کنند و حتی برای فروش می‌برند. از یک نوع آن در گذشته به‌جای پودر بچه برای درمان سوختگی کودکان استفاده می‌کرده‌اند یا به‌صورت سنتی از خاصیت رنگ‌زایی آن استفاده می‌کنند. خیلی جالب بود. روی عامل مولد گال‌ها تحقیق کردیم.

استخراج حدود هشتاد رنگ از گال‌ها، استفادهٔ دارویی برای درمان درد دندان و سوختگی پوست و ازبین‌بردن ویروس‌ها و باکتری‌ها از نتایج این پژوهش جالب و پرکاربرد است. تحقیقات دکتر توکلی به همینجا محدود نمی‌شود. یکی از معضلات بزرگ پرورش‌دهندگان دام، افزایش کنه است. کنه علاوه‌بر انتقال بیماری به دام و خون‌خواری، در انتقال بیماری از دام به انسان نیز مؤثر است. پژوهش بنیادی و اساسی آقای توکلی در این حوزه باعث شد راهکارهای ایشان در حوزهٔ کنترل جمعیت کنه‌ها و مبارزه با آن‌ها به دستگاه‌های اجرایی و مردم داده شود که تا حد زیادی در مقابله با این معضل کارایی داشته است.

چاپ بالغ بر ۴۰ مقاله ISI، تألیف حدود ۱۵۰ مقاله کنفرانسی و کشف ۷۰ گونهٔ جدید جانوری برای اولین بار از جمله فعالیت‌های آقای توکلی در بیش از ۲۸ سال فعالیت علمی است.

– تا الان مخصوصاً در زاگرس هر وقت و هر جا کاری یا مشکلی در ارتباط با جنگل‌ها وجود داشته است، مخصوصاً بحث‌های بیولوژیک یا آفت‌ها، یکی از کسانی که همیشه به او ارجاع می‌شود، بنده هستم. می‌گویند توکلی هم بیاید بنشیند، حرف‌هایش را بزند، شاید تجربه‌ای داشته باشد. من هم همیشه حاضر بوده‌ام و تا جایی که توانسته‌ام رسالتم را انجام داده‌ام. از نظر وجدانی از خودم راضی هستم. خیلی زمان و توان برای این کارها گذاشته‌ام. از وقت خانواده‌ام زده‌ام.‌ دنبال مادیات نرفتم و علاقه‌ام را دنبال کردم. من عاشق طبیعت هستم. وقتی به طبیعت می‌روم احساس می‌کنم با آن رفیقم؛ سلام علیک می‌کنم، صحبت می‌کنم. یک درختی که می‌بینم شکسته یا بیمار است، خودم را به آن می‌رسانم؛ اگر کاری از دستم بربیاید انجام می‌دهم.‌ همیشه آرزویم این بوده که ای کاش همهٔ مردم برای طبیعت احترام قائل شوند و به طبیعت جان بدهند. درغیراین‌صورت طبیعت انتقام سختی از ما خواهد گرفت. یک سیلی به ما خواهد زد که دردش تمام نخواهد شد.‌ طبیعت خیلی از ما خون دل می‌خورد. خیلی به آن زخم می‌زنیم. خیلی به آن بی‌حرمتی می‌کنیم. این نفسی که می‌کشیم مدیون این بلوط‌هاست. این نان که الان سر سفرهٔ ماست، مال این است که بلوط آب را نفوذ می‌دهد توی خاک. اگر این ها از بین برود، ما باید کوچ کنیم؛ چون این منطقه دیگر قابل سکونت نخواهد بود.

 

اهداف

آشنایی دانش‌آموزان با رشته‌های مختلف دانشگاهی و حوزۀ فعالیت ‌آن‌ها؛

نشان‌دادن اینکه علم محدودیتی ندارد و می‌توان در زمینه‌هایی که تابه‌حال کسی سراغش نرفته، تلاش کرد؛

نشان‌دادن اهمیّت حفظ و حراست از محیط زیست به‌خصوص جنگل‌های زاگرس که بخشی از محل زندگی ماست.

 

پیشنهادها

از دانش‌آموزان بخواهید دربارۀ جنگل‌های زاگرس تحقیق کنند؛

معرفی و مطالعهٔ کتاب «زندگی دوست‌دار محیط‌زیست» اثر آزاده بهرامجی.

از یک کارشناس دعوت کنید تا دربارهٔ اهمیّت محیط‌زیست و راه‌های جلوگیری از آسیب‌رساندن به آن برای دانش‌آموزان صحبت کند؛

دانش‌آموزان را به بازدید از محل کار دکتر توکلی واقع در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان ببرید. دکتر از آنجا با خوش‌سلیقگی یک موزهٔ شگفت‌انگیز ساخته است.